09/08/2014 16:18:49

PËRTEJ HARTËS SË RE TERRITORIALE

Flet eksperti i decentralizimit dhe një prej aktoreve të reformës së decentralizimit, Fatlum Nurja. Çfarë sjell për qytetarët reforma territoriale ? Çfarë ndodh me bashkitë, taksat, planet e zhvillimit territorial ? Tronditëse, 100 ton mbeturina çdo ditë hidhen në lumin Kir. Si mund të ndryshojë e gjitha kjo ?

Çfarë sjell reforma reforma territoriale tek e përditshmja e njerëzve ?

Analizën dua ta filloj nga ajo që ishte në organizimin e territorit. Ajo që ishte, strukturë e trashëguar nga ish kooperativa bujqësore, u krijua për të ofruar produktin bujqësor për zonat rurale, këshillat e qyteteve (shërbime komunale në atë kohë) si dhe shërbime të administrimit të tokës urbane. Të gjithë e dimë produktin e tyre, para dhe pas vitit 90-të.

Në komuna, shërbimet mungonin në 90% të tyre (pra, komunat nuk ofronin fare shërbime për qytetarët, pavarësisht se njësitë vendore ishin të përcaktuara në ligj organik për ofrim shërbimesh, pra njëlloj si bashkitë dhe komunat, por në terren decentralizimi u bë asimetrik. Jo të gjitha njësitë silleshin dhe kryenin shërbime sipas ligjit njëlloj.

Në bashki, pra në qytete u ofruan shërbime për qytetarët. Kjo mbi bazë të ligjit, organit dhe një strategjie që u modelua pas vitit 1999 ku starton dhe organizimi i territorit që u bë në atë kohë, ligji 8653 (2000), u organizuan si njësi për të ofruar shërbime publike. Nevoja për riorganizim u pa menjëherë pas vitit 2000, kur dhe u ndërmor nisma. PD nuk e pranoi në atë kohë.

Gjatë gjithë kësaj periudhë në shumicën e rasteve nuk u ofrua asgjë, në përmirësimin e cilësisë së jetës së qytetarëve, përveç disa bashkive të mëdha të cilat kanë patur fonde dhe të ardhurat e veta që vinin nga përmirësimi i klimës së bizneseve dhe zhvillimi i tyre. Efikasiteti i shërbimeve ishte jashtëzakonisht i ulët. Banka botërore në një raport të saj thotë që efikasiteti dhe efiçensa e shërbimeve publike nuk mund të matet dhe se nuk ka stadarde për shërbimet. Këtë e ndjejnë dhe qytetarët, se shërbimet i ofrohen aty ku ju ofrohen pa standarde.

Politika s’ka reshtur së artikuluari nevojën për riorganizim e territorit, por opozita nuk kishte besim tek mazhoranca. Riorganizimi i territorit si produkt ka një hartë, e cila mund të manipulohet për përfitime elektorale. Artikulimet si nevojë për riorganizimin e territorit i kemi në rastin më të fundit, që në fillimin e projektit të USAID, në Maj 2012 dhe në Tetor të 2012, të gjithë aktorët politikë shprehen haptasi këndvështrimet e tyre për një nevojë imediate për riorganizimin e territorit. Problemi nuk është a duhet, problemi ishte si duhet ? Opozita, si në vitin 2002 - 2003 si sot ka patur tërë kohën frikën e një harte elektorale.

Çfarë ndryshimesh sjell kjo reformë ?

Në të gjitha dokumentet shkencore teorike për riorganizimin e territorit thuhet dhe është e qartë, që kur të kemi reduktim të nr të njësive vendore, pra zvogëlimit të tyre, rritja e eficensës shkon në sens të kundert me demokracinë lokale.

Me pak fjalë, thuhet që zmadhimi i njësive vendore, largon vëmendjen nga qytetari, zbret peshën e përfaqësimit të qytetarit në vendimmarrje, por shpresojmë dhe jam i bindur që në strategjine e decentralizimit që është në proçes dhe që do të mbështesin reformën e territorit, të gjitha mekanizmat ligjor dhe institucional do të projektohen që të mbulojnë këto boshllëqe.

Me pak fjalë komunat që pas organizimit të territorit që kanë humbur pushtetin politik, të gjënden mekanizmat ligjore dhe institucionalë, që të sigurohet përfaqësimi i tyre në organet vendimarrëse dhe që të përfshijnë qytetarët në vendimmarrje.

Zëri i tyre të dëgjohet akoma më tepër, sepse të kesh përfaqësim politik, por që nuk ke asnjë lloj shërbimi, nuk është më mirë, fundi i fundit përfaqësimi politik, është për të ofruar shërbime për të përmirësuar cilësinë e jetës. Kjo në mungesën e shërbimit nuk ka se si të arrihet pa kapacitete manaxhuese e pa financa vendore.

Riorganizimi i territorit do të bëjë të mundur që njësitë vendore, të marrin autoritetin administrativ që i ka munguar deri tani. Atë të një institucioni jo vetëm ofrim shërbimesh publike, por rol domethënës në zvillimin ekonomik lokal që krijon klimë për zhvillimin e bizneseve dhe hapjen e vendeve të punës.

Kjo sjell nevojën që përfaqësuesit lokalë, këshilltarët e administratorët lokale, të kenë një profil të fortë menaxherial, gjë që i ka munguar, në shumicën e rasteve institucionit tonë. Këtu u kërkoj qytetarëve të shkodrës të bëjnë një retrospektivë të të zgjedhurve të tyre, pas vitit 92 e prapa, dukshëm të gjithëve pa përjashtim u ka munguar profili menaxherial.

Sot e mbrapa bashkia shkodrës pas riorganizimit do të ketë një territor që do të fillojë nga bregdeti i Velipojës e do të mbarojë në malin e Dugagjinit, një zonë shume e vështirë për t’u administruar, por një zonë ekselente për programet e zhvillimit ekonomik lokal me prespektivë të sigurtë.

Çfarë do të ndodhë me këshillat e qarkut ? Si do të jetë ndarja e re ?

Kur u bë organizimi i territorit në vitin 2000 u tha që qarku do të jetë njësi vendore e nivelit të dytë, e cila do të këtë si detyrë kryesore, koordimin e programeve të njësive vendore. Do të jetë si nyje që do të harmonizojë njësitë vendore me programe të përbashkëta dhe nevoja të përbashkëta zhvilluese.

Gjatë kësaj periudhe qarku tregoi se do të ishte inekzistent. Në të gjitha raportet e ndërkombëtarëve, thuhet që qarku është një kuti boshe, që nuk ka as funksione as financa. Por, çuditërisht pagat i kanë më mëdha nga Bashkia.

Argumenti i vetëm që ishte për ekzistencën e qarkut, ishte nr i njësive të vogla pa kapacitete. Pas riorganizimit të territorit pas bashkimit të njësive vendore tani kjo arsye, ky argument bie.

Çfarë ndryshon me bashkitë ? Përveçse zmadhohen çfarë do të ndryshojë ?

Sipas ligjit organik bashkitë kanë 21 funksione eksluzive dhe 6 funksione të përbashkëta. Këto të fundit janë ato që kryhen nga qeverisja vendore dhe ajo qëndrore. Strategjia e decentralizimit që ka filluar që në Shkurt për t’u ndërtuar, do të miratohet në fund të muajit Shtator, aty do të parashikohen që deri në fund të vitit 2020 bashkitë do të kenë akoma më tepër kompetenca që do të marrin nga qeverisja qendrore.

Të jap disa shembuj. Mjeku i familjes dhe i lagjes, është e pakuptimtë të mos emërohet dhe kontrollohet nga bashkia. Politikat e manaxhimit të burimeve njerëzore në funksionin e edukimit, kompetenca për sektorë shumë sensitive siç janë ambjenti apo bujqësia…

Qeveria do të ketë autoritetin e vendosjes së rregullave dhe standardeve dhe të kontrollit të tyre, por kjo do të vijë dora - dorës, duke forcuar autoritetin administrativ dhe menaxherial të njësive vendore dhe duke absorbuar kompetenca dhe të drejta.

Ish komunat që humbin autoritetin politik, do të kenë administratorë që do të ofrojnë të njëjta shërbime por dhe shërbime të tjera. Departamenet e bujqësisë dhe të ujërave dhe të pyjeve dhe të veterinarisë do të kalojnë gradualisht pranë njësive vendore, sepse tanimë bahkitë do të jenë dhe zonë rurale, jo vetëm urbane.

Të gjitha sa thashë më sipër janë tema që do trajtohen në bërjen e strategjisë së decentralizimit që do ketë një plan veprimi në fund ku do tregohet kush, çfarë dhe kur do bëhet. Rruga është e gjatë por suksesi mendoj do jetë i garantuar. Natyrisht, proçesi si do lëvizet ka shumë rëndësi dhe për këtë pjesëmarrja në debate, diskutime, tryeza etj të të gjithë fakorëve relevant politik dhe jo vetëm është e një rëndësie thelbësore.

Qytetarët shkodranë, kanë një problem shumë të madh për cilësinë e jetës në qytet. Mbeturinat. Ata digjen. A do të ketë ndonjë përmirësim në trajtimin e këtij problemi ?

Mbeturinat janë një temë mjaft sensitive. Në këto 22 vjet të qeverisjes vendore nje gjë vërtetoj që qeverisja vendore (nuk e përjashtoj qëndroren me vullnetin e saj politik) arriti të bëje mbledhjen dhe transportin e mbeturinave por jo trajtimin e tyre.

Në gjithë shqipërinë ka vetëm dy gropa të përpunimit të plehërave. Në Bushat ka një të tillë (landfill) ku janë shpenzuar miliona dollarë dhe nuk përdoren nga bashkia. Ka 22 vjet që pothuaj 100 ton mbeturina çdo ditë hidhen në lumin Kir. Një shkelje skandaloze e konventave ndërkombëtare dhe e ligjeve vendore.

Bashkia e shkodrës, është e vetmja që ka patur një gropë dhe nuk e ka përdorur. Arsyeja pse ? Pyesni qeveritarët lokale. Unë kam natyrisht argumentet e mia që do vijë koha të thuhen.

Sipas ekspertëve që po trajtojnë këtë temë në strategjinë e decentralizimit po shikohet mundësinë që përpunimi i mbeturinave të jetë në funksion të qeverjes qëndrore dhe pasi të krijohet si kulturë të spostohet drejt njësive vendore.

Nuk na thatë për qytetarët çfarë sjell ?

Do ta them në mënyrë koncize. Qytetarët marrin shërbime më të mira me kosto më të ulët. Pra do të administrohen më mirë nevojat dhe taksa e tyre.
Më lejoni të bëj një sqarim shumë domethënës. Të gjitha që unë thashë me sipër, pra reforma e territorit dhe transferimi i kompetencave, do të jetë një dështim nëse nuk konsolidohet autonomia fisakle pra të thellohet

Decentralizimi fiskal që është një nga 3 kolonat e decentralicimit, pas asaj të decentralizimit politik dhe administrativ. Aktualisht qeverisja vendore në Shqipëri, shpenzon vetëm 2,1% të GDPsë, me këtë shifer vendi është i fundit në rajon, dhe më keq se në vitin 2000 kur ka filluar proçesi i decentralizimit (mos ngatërroni shumën në vlerë absolute ajo është ritur por krahasimet bëhen mbi bazën e GDPsë).

Duhet që kjo vlerë brenda një periudhë të arsyeshme të shkojë në vlerat 4 - 4.5% e GDP, e krahasushme me disa vende të rajonit. Se si mund të rritet është një temë tjetër.

Por një nga instrumentet është përdorimi i taksave të ndara, që janë tatimi mbi të ardhurat personale dhe ajo e të ardhurave të koorporatave që deri tani nuk përdoret si një instrument financiar për financimn e qeverisjes vendore.

Nëse më sipër fola për zhvillimin ekonomik, mund të them që ky funksion i njësisë vendore është futur në vendet e Europës që në vitet 70. Por zhvillimi ekonomik lokal ka instrument të tij që mund të përmend manaxhimin e aseteve dhe huamarrjen.

Ndërsa ligji për transferimin e aseteve u miratua në Shkurt 2001, në vitin 2008 u ka miratuar ligjin për huamarrjen vendore. Ky ligj do bënte të mundur që ky instrument financiar ti shërbente bashkive, pra njësive vendore me besushmëri financiare të financonin projekte zhvillimor dhe të përmirësimit të kapitaleve të tyre.

Por nëpërmjet urdhërave administrativ të ministrave të financave kjo gjë ka qenë e pamundur. Nga 373 njësi vendore vetëm 5 kanë përfituar nga huamarrja vendore. Ju jap një krahasim sa është kjo peshë.

Më mjafton të them se nqs borxhi i konsoliduar publik është rreth 72% e GDPsë, vetëm 0,03% e tij është krijuar nga qeverisja vendore. Nqs do ti japim qeverisjes vendore kompetenca për zhvillimin ekonomik lokal është e pamundur pa dy instrumenta atë të menaxhimin e aseteve dhe huamarrjen vendore.

Në strategjinë e decentralizimit po punohet që këto të zjgidhen. Së fundi dua të bëj një krahasim që më pelqen. Mendoj se në reformat e territorit i ngjet një reforme për përmirësimin e hardwar-it të kompjuterave, ndërsa për reforma e decentralizimit i ngjet përmirësimit të software-ve që do punojë ai. Të dyja shkojnë së bashku dhe asnjëra nuk sjell rezultate pa tjetrën. //HermesNews ©2014//

Intervistoi Doriana Metollari

Dërgo me email | Stampo artikullin