11/12/2013 15:26:57

Gjeli i detit, krenaria e tavolinës

Një ditë nëpër rrugët e tregtarëve

TIRANË - Të dëshpëruar nga shitjet e pakta, tregtarët ambulantë në prag të festave të Krishtlindjeve dhe të fund-vitit të ndjekin nga pas, thuajse i ke marrë “thesin e misrit”.

Madje arrijnë deri aty, sa të kërkojnë kaparin prej 1000 lekësh për “heqjen qafe, qërimin dhe futjen nëpër qese” të gjelave apo pulave të tulatura nga ky i ftohtë i thatë, në këtë mes dhjetori.

Gjelat e detit pothuajse nuk “kukurisin” ashtu si vite më parë, apo “sezoni i dopingut real të tyre me qese misri” në pritje të “shpatës së Demokleut”, ende nuk i ka ardhur...

“Është ende shpejt”, të thotë një mesogrua, e cila të rikujton “avazin e përvitshëm” kur në prag të festave gjithë tregtarët mezi presin ti rrisin çmimet artificialisht javën e fundit të fund-vitit. E kjo është një gjendje që jemi mësuar së prapthi, - ashtu si edhe gjeli në furrë - ndryshe çka ndodh në çdo vend tjetër të botës.

Një gjendje e tillë me pak “tregtarë rruge”, madje pothuajse dy-tri syresh prej tyre ndryshe nga një vit më parë, shihen tek tregu në sheshin “Avni Rustemi”.

Teksa ndihet “aroma e festave”, tregtarët përreth tyre me artikuj të tjerë, kanë filluar të rrethojnë me shirita shumëngjyrësh edhe fiqtë e thatë apo bajamet, e ku hera herës kalon ndonjë makinë ku nga bordi i saj dëgjohet “Të ka lali xhan”, e ndërsa nga ana tjetër të vjen zhurma e muzikës së dasmave nga një qebaptore e përzierë me atë të marmitave të makinave aty pranë, ndërsa sytë të ndalen te pulat e pjekura që rrotullohen “sipas muzikës në rotisor”.

Të shumtë kalojnë, pyesin e ikin... “Kam që nga mëngjesi dhe kam shitur veçse dy pula”, ishte biseda e parë me tregtarin ambulant, i cili shumë shpejt “do kthehej në një agresiv”. ‘Kam ardhur që në pikë të sabahut nga Vaqarri e veç dy copë kam shitur. Hajde më bli ndonjë gjë se gjelat e pulat nuk hanë gazeta”, thotë ai, teksa i them arsyen e pyetjeve të mia “paksa çoroditëse e indiferente për të”.

Ajo gjysmë bisedë e jona ndërpritet herë pas here, kryesisht nga mosha e tretë, të cilët kthejnë ngaherë përgjigjen standard “Po ku shkoni me këto çmime? Shumë, shumë shtrenjtë. Po më pas çdo bëni?”. Pas çdo pauze tregtari të ndjek duke bërë pazar...

“Dy gjelat e lidhur rreth 6-7 kilogramë i kam 45 (4500 lekë), por do të ti jap me 40 (4000 lekë), ndërsa dy pulat nga 35 mijë (3500 lekë) do të ti jap me 30 (3000 lekë)”, rrëfen ai teksa nis e i lë disa metra pas 8 pulat dhe gjelat e tij, të lidhura dy e nga dy.

Një tjetër aty pranë dëgjon tinëz bisedën, e të vjen kur sapo i kishte “shpëtuar” ndjekjes këmba-këmbës nga i pari. “Shiko se këto peshojnë më shumë...”, ndërsa merr një “fytyrë në formën e pikë-çuditëses”. “Hajde se do ti jap lirë se s’kam shitur asgjë”. Kur ja kthen po kërkoj gjela deti, jo po ashtu, kështu...”, të thotë madje, “aha s’paske ndërmend me ble, paske ndërmend me pyet ti!”.

Po ku janë gjelat e detit, të famshmit që dikur na dukej sikur i përkisnin pjatës “së aristokratëve” të kthyer mbrapsht apo i vajosur bashkë me atë kokën që i varet ngaherë me sy të vagëlluar, të mbushur me erëza e të rrethuar mes një dengu të madh me pilaf, lëng gjel deti me kulaç, gështenja të pjekura apo bukë e thekur me fruta të thatë të përziera me rozmarinë?

Ky është “Meleagris gallopavo”, me pak fjalë Gjeli i detit që i themi ne, apo ai mishi i bardhë i pasur me fibra që e shohim çdo fund-vit, apo ata, amerikanët të cilët këtë shpend zhurmues e kanë si “simbolin” e tryezës së Ditës së Falënderimeve zyrtarisht që nga 1863, ku më se 45 milionë “ekzekutohen” çdo vit!

Tashmë që rrjetet sociale janë përhapur kudo...të shumtë janë ata individë që gjejnë rastin të merren me “komedi të zezë”, ku përkrah fotove me gjela deti, postojnë “R.I.P. (U prefsh në paqe) - Erdhi sezoni”.

Gjeli i detit, “një gojëdhënë”/ Sipas gojëdhënave, Kristofor Kolombi ka qenë evropiani i parë që e ka njohur këtë shpend kur zbarkoi në brigjet e Hondurasit më 14 gusht të vitit 1502, e mes tyre edhe atë që ai e quajti “Gallinas de la Tierra”.

Ajo çka dihet me siguri nga faktet historike, midis viteve 1511-1512, gjeli i detit u morr dhe u transportua drejt Spanjës, ndërsa dokumenti i parë mban firmën e Peshkopit të Valencias më datë 24 tetot 1511, për një anije me dhjetë gjela deti që po i transportonte ata për riprodhim.

Në Meksikë, në vitin 1570 ishte mishi më i përdorur e më ekonomik, e që prej Amerikës Latine gjeli i detit u shpërnda nga Spanja në gjithë Evropën.
Vegjetarianët, ashtu si edhe shoqata PETA në mbrojtje të kafshëve si çdo vit kanë bërë thirrje për mos-sakrifikimin barbar të gjelave të detit si “simbol”. Paul McCartney, ish pjesëtar i të famshmëve “The Beatles”, një vegjetarian i përbetuar çdo vit i bën thirrje për një “Trajtim etik të këtyre shpendëve”.

Si kuriozitet, gjeli i detit i egër dhe lloji Wattles, mund të ndryshojë ngjyrën e pendëve në veçse disa sekonda, nga zemërimi apo emocionet, ndërsa kokat e tyre janë të kuqe, rozë, të bardha apo blu. Ata shohin tre herë më mirë se njeriu duke mbuluar madje 270 gradë, por kanë shikim të dobët gjatë natës. Për shkak se ky shpend ka një “karakter krenar” dhe instinkte mbrojtëse, gjeli i detit ishte preferenca e presidentit Benjamin Franklin që propozoi për ta bërë gjelin e detit një simbol kombëtar. Na ndiqni dhe në Facebook dhe Twitter

HermesNews - ©2013

Dërgo me email | Stampo artikullin