Video

04/05/2013 09:02:17

Oltremare. Një hark i gjatë dëshire

Ekspozitë me veprat e artistëve shqiptarë






ITALI - Shqiptari Ibrahim Kodra arriti në moshën njëzet vjecare në Itali në 1938, falë një burse studimi, mori një shtëpi në Milano dhe studjoi pikturë në Akademinë e Arteve, Brera gjatë luftës së dytë botërore.

Në vitet e nxehta të pasluftes u lidh me botën e artistëve që kanë luftuar për rinovimin politik dhe kulturor të pikturës, duke iu bashkangjitur rrymës artistike postkubiste të kohës, por pastaj zbuloi sërish abstraksionet dhe simbolet e vendit nga ku kishte origjinën, huazoi dritat, ngjyrat dhe format e botës orientale, rrënjët e së cilës shtriheshin në simbolikën bizantine.

Për shumë kohë dukej sikur artisti shqiptar qe integruar në jetën dhe kulturën italiane, por bëhej gjithnjë e më e fortë brenda tij thirrja nga origjina. Figura e tij shërbeu si memorie dhe praktikë personale , por edhe si pikë afrimiteti dhe solidariteti për miqtë artistë bashkëkombas që ndërkohë kishin arritur në Itali.

Kodra jetoi më shumë se gjashtëdhjetë vite të dendura dhe të realizuara në Itali, por kur vdiq në 2006 kërkoi që të varrosej në vendin e lindjes. Ka ndjerë thirrjen e fortë të atyre njëzet viteve të para, forcën e rrënjëve të vërteta dhe mitike.

Shtëpia e tij milaneze, e shëndrruar në një Fondacion që promovon njohjen e artit të tij, është kthyer tashmë në një pikë reflektimi edhe për marrëdhëniet që vazhdojnë të ndërthuren mes Italisë dhe Shqipërisë, dhe me të drejtë sot prezanton këtë ekspozitë.

Parabola e njeriut dhe artistit Kodra mund të ilustrojë disa pika bazë në lidhjen mes Shqipërisë dhe Italisë, në ndërthurjen e fakteve historike shpesh dramatike ose madje disa herë tragjike, por edhe përtej tyre.

Kodra arriti në Itali pak para se kjo të pushtonte ushtarakisht vendin e tij, në një aventurë iniziatore që sjell në mendje udhëtimet mitike të njerëzve të lashtësisë që niseshin nga shtëpitë e tyre në lindje drejt destinacioneve të panjohura në perëndim.

Rastësitë e jetës i kanë shmangur mundësinë për tu përfshirë në ngjarjet tragjike që shkaktoi konflikti botëror në vendin e tij dhe pastaj periudha e gjatë dhe dëshpëruese e regjimit komunist.

Në një farë mënyre ka qenë dëshmitar i një Shqipërie para-historike dhe e pa kohë, dhe ndoshta pikërisht në këtë vend ka dashur të kthehet përfundimisht. Duke kërkuar që ta rikthenin atje ka dashur ndoshta ta rithemelojë atë në bazë të historisë së tij vetjake për tu dhënë shpresë bashkëatëdhetarëve.

Kjo temë qëndron ne sfond edhe në veprat që përbëjnë këtë ekspozitë. Ajo që habit më tepër tek artistët e rinj ose më të vjetër , të pranishëm në Itali prej shumë kohësh ose prej pak vitesh, është forca fizike dhe pothuajse “natyrale” e lidhjes me vendin e origjinës.

Eshtë shumë e rëndësishme që kjo lidhje shpesh-herë tejkalon ndodhurinë (ose dhunën) e ngjarjeve historike edhe në vitet e fundit për të rigjetur një themel të qetë, të lumtur dhe vital. Ky është sigurisht aspekti që lidh të rinjtë e sotëm me bashkëatdhetarin që u ka paraprirë.

Duke ekspozuar në shtëpinë e tij, artistët e sotëm festojnë idealisht nëntëdhjetë e pesë vjetorin e lindjes së tij. Bij të imigracionit të viteve nëntëdhjetë ose të arritjeve të mëtejshme më të qeta, ata mbeten dëshmitarë të vazhdueshmërisë së një memorie të origjinës aq të dashur dhe të mbrojtur. Kontakti me modernitetin i ka bërë që të njihen me shpehje dhe praktika të reja artistike, po shumë shpejt u kanë shtuar kujtime dhe gjurmë nga origjina e tyre.

Me Agim Mukën rikthehet profili i heroit kombëtar Skënderbeu, simbol i krenarisë së përkatësisë shqiptare, i cili del në pah kudo që të krijohet një komunitet shqiptar. Pikturat e tij janë të banuara nga objekte të përditshme, copëza shtëpishë dhe gra rojtare të vatrës dhe kujtesës. Artan Shabani risjell pamje nga jeta urbane në Shqipërinë para viteve 1990, të marra nga fotografi të publikuara në revista dhe gazeta të vjetra.

Të prodhuara me qëllim propagandistik, ato pamje duhet të transmetonin paraqitjen e një shoqërie ideale perfekte.Natyrisht ato ishin fallco, por të vëzhguara me syrin e shqetësuar dhe neurotik të sotëm, japim disa ndjesi të dashura dhe të lezetshme ,po aq sa dhe të papritura, që artisti i nënvizon me ndërhyrjet e tij.

Alfred Mirashi Milot dëshiron të hapë një univers të tërë me një objekt të vetëm, një celës i vjetër. Objekti që ruante shtëpinë dhe mallrat e gjyshes tani ndodhet në Firence në shtëpinë e tij dhe ai e përdor pothuajse si amuleti magjik i një përralle orientale, që aludon dyert misterioze që mund të hapen ende në dritat dhe befasitë e lashta. Venera Kastrati nuk i anashkalon ngjarjet dramatike të historisë që kanë përfshirë popullin e saj dhe atë vetë personalisht.

Punimet e para të këtyre tensioneve dhe dhunave lëshojnë një dëshmi të gjallë dhe të drejtpërdrejtë; por pastaj tregimi I saj ngrihet në formën e butë të teatrit me hije, e aftë për të vizituar dhe simbolizuar shumë jetë dhe për të kapur shumë ngjarje, me atë befasinë që ndjejmë në teatrin e kukullave , në atë të mimeve dhe në kinemanë e heshtur.

Alban Met-Hasani ka marrë një paletë që përdoret për transferimin e mallreve në magazinë , në trena, në kamione dhe në avjone , për të vizatuar në akset e tij pamjen e një rruge të braktisur: është sinteza e shumë vendeve të tilla në atdheun e tij sic i kishte vëzhguar gjatë fëmijërisë së tij, të zbrazur nga emigracioni, të cilëve ai u ka dhënë jetë me zhurmët e jetës që përmbanin dikur.

Stefany Savino pikturon trupin e saj duke u kthyer në një figurante të pikturës, në paraqitjen e një pikture prej marzipani dhe sheqeri që prodhon pamje të ngopura si ndonjë ëmbëlsirë apo erëza orientale, në kërkim të trullosjes dhe ndryshimit që krijojnë sheqeri dhe erëzat ( por edhe ëndërrat e dëshirat), por në këtë rast me anë të shikimit.

Shpati Hodoj denoncon mënyrën në të cilën Perëndimi, nëpërmjet pamjeve, merr në posedim varfërinë dhe urinë e botës së varfër duke i kthyer në shfaqje dhe me video instalimin e tij propozon një kod komunikimi më të qyteteruar dhe të respektueshëm, për të arritur në një dialog dhe ballafaqim të vërtetë. Arjan Shehaj, për të përcaktuar qëllimet e pikturës së tij përdor formulën që Winckelmann i aplikon artit grek të origjinës :“Thjështësi fisnike dhe madhështi e qetë”.

Por për Shqipërinë Greqia përbën edhe një vend kufitar dhe që aty fjalët e kritikut gjerman mund të marrin kuptime të reja; në të njëjtën kohë kërkimi i tij për gjeometri të pastër të zhytur në dritë i afrohet pamjeve të origjinës së tij.

Ndërsa Ervin Zyka, na përcjell brutalisht faktet me të cilat një pjesë e komunitetit shqiptar paraqitet në kronikat italiane por, në mënyrë provokuese, i kthen në deklarata lirie. Merr nëj lajm të prerë nga një gazetë që flet për arratisjen e bujshme të disa shqiptarëve nga një burg italian dhe e ripropozon si ftesë për të gjetur, me cdo kusht jetese, rrugën drejt të papriturës dhe lirisë.

Piktura, instalimi, video, performanca, interneti … cdo lloj forme e komunikimit të sotëm shërben,në artistët e kësaj ekspozite, për të ushqyer nëj lidhje që në largësi filtrohet dhe kristalizohet. Artistët e komunitetit shqiptar, të shpërndarë kudo në Itali, por mjaft të dukshëm në komunitetin e ndeshur të Akademisë Brera, përbëjnë një nga pasuritë e botës multicentrike dhe multikulturale në të cilen jetojmë dhe në të njëjtën kohë një rezervë energjie dhe poezie për vendin e tyre . Një rezervë që, në një moment të caktuar, do të vazhdojë të lërë shenja dhe kujtime në kutinë e saj të origjinës.

* Perktheu Daniela Vathi

Dario Trento