08/04/2013 19:18:34

Triumfi i Skënderbeut në Venecia

Rilexohet cikli ikonografik i Paolo Veronezes në kishën e Shën Sebastianit në Venezia

VENECIA - Prof. Lucia Nadin (foto), që - tashmë prej vitesh - merret me zbulime, botime dhe studime me subjekt shqiptar dhe, veçanërisht, shkodran, këtë herë ka përpiluar një propozim rileximi të sajin, të prezantuar në konferencën “Cikli i Paolo Veronezes në Kishën e Shën Sebastianit në Venecia: një lexim mahnitës në kyç ballkanik”, e përkujdesur, perveçse nga ajo vetë, nga studjuesi i artit të shenjtë, Mario Bonaldi dhe e mbajtur më 18 mars, në Venecia, në mjediset e Ateneo Venetos.

Pjesë e këtyre hulumtimeve janë botuar në revistën njëemërake, në shkurt, të parashtruar në Tiranë dhe të njoftuar në Todi, nëntorin e kaluar, me rastin e kremtimeve të Njëqindvjetorit të Pavarsisë.

Objekt shqyrtimi është seria e veprave mbi mur dhe mbi pëlhurë në kishën e Shën Sebastianit, vend i artit të paçmueshëm dhe të prehjes së përjetshme të protagonistit të artit të 1500ës, Paolo Caliarit, i ashtuquajtur Veroneze, që përfaqësojnë në veçanti tregimin biblik të Esterit, vajzës hebreje në oborrin e mbretit persian Asuer dhe Mardokun, xhaxhain r saj, që, së bashku me mbesën mbretëreshë, demaskoi komplotin dhe planet e Amanit për shfarosjen e popullit hebre; dhe fazat e martirit të Shën Sebastianit dhe të shenjtëve Mark dhe Marçelinin.

Hulumtuesja Nadin vë në dukje përputhjet mes jetës së Skënderbeut dhe asaj të Mardokut, vërtet befasuese: që të dy të marrë peng nga armiku pushtues që në rini dhe të rritur në syrgjyn në oborrin e mbretit ku, të shquar për aftësitë e tyre, presin vetëm të bëhen prijës, drejt shpëtimit dhe ngadhënjimit, të popullit të tyre të përndjekur dhe të dy, në mënyra të ndryshme, mbahen për mbrojtës të fesë.

Gjergj Kastrioti, duke kundërshtuar pushtimin turk, luftonte edhe fenë e tij: Venediku, Napoli dhe Vatikani, pra e gjithë Europa e krishterë, patën shpresë dhe besimin se strategu i pamposhtshëm që meritoi të quhej Miles Christi, Athleta Fidei dhe Kryqtar i fundit, do t'i vinte kapakun përparimit osman.

Fakti që mjeshtri veronez e përfytyron Mardokun me veshje mbretërore, ngadhënjimtar mbi kalë të bardhë, siç ishte në të vërtetë kali i heroit tonë kombëtar, në kundërshtim me tradhtarin Aman, në kalë të zi, nuk duket të jetë një rastësi, dhe as me besnikëri të madhe ndaj tregimit.

Flamuri që shoqëron triumfin - i kuq dhe me një shqiponjë të zezë së cilës i dallohet vetëm pjesa anësore e trupit - çuditërisht, edhe aty ku dallohen më mirë dy kokat e shqiponjës (në një tjetër vepër, në të njëjtën kishë), është lexuar njëzëri si flamur perandorak hasburgas.

Një pakujdesi e justifikuar, mbase, nga mesazhi antiprotestant, që kisha tradicionalisht i ka dhënë tregimit të Esterit (ajo, simbol i Besimit, ndërsa Mardoku i të Drejtit nëpërmjet së cilit Besimi triumfon mbi Amanin, të Keqen) si dhe nga vetë prania e shqiponjës dykrenare mbi të, edhe tek ajo hasburgase, por një dyshim të vjen nga ngjyra e sfondit, i cili, në rastin hasburgas ka qenë përherë i çelët.

Ajo që mund të duket një hipotezë interpretimi bëhet një e vërtetë e pakundërshtueshme me "hollësinë" e sfondit të kuq të flamurit, përherë përfaqësues i Kastriotëve apo i Arbërisë, nga mesjeta akoma sot, dhe me studimet mbi koklavitjet e marrëdhënjeve dhe ndikimeve, kulturore dhe fetare, që hodhën themelet për realizimin e projektit artistik të së njëjtës kishë.

Protagonistët e këtij gërshetimi qenë Bernardo Torlioni, Antonio Beccari, dhe arbër venedikas si, mbi të gjithë, prifti dhe shkrimtari Marin Barleti, apo të tjerë si fisniku me gjallëri kulturore Tomaso Mamoli, botuesi Bernardino de Vitali, dhe gjithashtu peshkopi çipriot Livio Podacataro.

Për të mos u nënvlerësuar ndikimi, sidomos në disa mjedise fetare, i mitit të martirit të katolikëve përballë rrethimit rraskapitës së Shkodrës, martirët e Otrantos dhe të Çipros, imazhi i Zonjës së Këshillit të Mirë të Shkodrës që braktis qytetin e saj për të "emigruar" në Genazzano të Romës, dhe valët e refugjatëve të drejtuara në Venedik.

Familja Angeli (Ëngjëlli), me vëllezërit Pjetër dhe Pal dhe fëmijët e tyre, më e shquara dhe më ndikuesja mes atyre arbëre, po ashtu të përshtatura në dheun venedikas, me njohuri të rëndësishme në qytete të ndryshme italiane, sidomos në mjedise fetare, politike dhe kulturore, me rolin dhe ngjarjet e saj të përgjakura, kombëtare dhe familjare (në veçanti ajo e Pjetrit dhe gruas së tij Lucia Spano, e marrë peng nga turqit në vitin fatal 1478) i dha zë, nëpërmjet një vepre madhështore rigjetjeje dhe rivlerësimi të kujtesës historike, tragjedisë kolektive arbëre, e shndërruar në tokë kufiri dhe mburoje fetare.

Këto studime lejojnë të kuptohet filli përshkues kuqezi, pra shqiptar, i vargut piktorik të kësaj kishe dhe bëjnë që cikli piktorik krejtësisht i punuar nga dora e autorit të "Rrethimit të Shkodrës" të fitojë akoma më shumë thellësi domethënieje: figura e Skënderbeut-Mardoke mbrojtës i fesë; martiri i të riut Sebastian që, ndryshe nga tradita, por ngjashmërisht me realitetin historik shkodran, përballon i me trimëri përndjekësin Dioklecian; nëna, simbol i Kishës Arbëre, përfytyrohet me tragjedinë e saj teksa i sheh fëmijët, Marion dhe Marçelinin, të veshur "në mënyrë shkodrane", që shkojnë në martir; babai me pelerinën e kuqe me zambakë anxhoin, që sjell ndërmend veshjen e Skënderbeut; gratë që presin të mbetën të vetme me fëmijë, ashtu si vejushat shkodrane; flamuri i kuq me shqiponjë të artë, thirmë e perandorit Kostantin; shqiponja e zezë dykrenare e kurorëzuar mbi veshjen e kuqe të personazhit që i del zot Shën Sebastianit, thirmë familjes Ëngjëlli dhe vendit të tyre të prejardhjes; koka e dhisë e përsëritur që përfaqëson, në mitologjinë greke, Zeusin, në profecinë biblike të Danielit, mbretërinë greke që mposht perandorinë persiane dhe, së fundmi, Aleksandrin (në turqisht, Iskënder) e Madh në përkrenaren e mbretit Gjergj Kastriotit; përfaqësimi i shenjtëve Pjetër dhe Pal homazh ndaj dy vëllezërve Ëngjëlli dhe ai i Shën Luçisë, të shoqes së Pjetrit, viktimë lufte, pra martire.

Pasi kemi sjellë gjithë këto, duhet të mendojmë që hulumtimi nuk ka përfunduar aspak, përkundrazi: e pyetur rreth kësaj, Prof. Nadin na është përgjigjur, që ky zbulim i fundit plotëson me një thelë të re gjallërinë e figurës së Skënderbeut, në këtë rast duke u nisur nga dheu venecian, duke i dhënë spikamë peshës së tij mbikombëtare; hap çështje të reja rreth rolit të Arbërisë në politikën ndërkombëtare mes 1400ës dhe 1500ës: anë kjo që do të shfaqet në një artikull të dytë në vazhdim shkrimi’. Dhe, në të ardhmen e afërt, ‘projekti është të arrijë të përfshijë Shqipërinë në traditën e artit pamor venedikas mes Mesjetës dhe Rilindjes, qoftë nëpërmjet arbërve të imigruar në tokat e “Serenisima-s”, artistë: piktor, skulptor, arkitektë, qoftë nëpërmjet artistave italian që kanë marrë si subjekt Shqipërinë në punimet e tyre. Një histori, natyrisht, në një pjësë të mirë, e gjitha akoma për tu shkruar.”

Gjindemi pra, përballë parashtrimit të një hulumtimi të vazhdueshëm, të bërë nga studjuesja Nadin, që bën të domosdoshëm një rishqyrtim më të thellë domethënies së këtyre punimeve, së kësaj kishe, së krejt veprës të së shquarit Paolo Veronezes, dhe madje të artit venedikas së asaj kohe, që kaq shumë ndikim ka pasur nga Arbëria, nga Skënderbeu, nga Shkodra dhe nga "martirët" e Shkodrës së rrethuar.


* Hermesnews©AllRightsReserved
Çdo riprodhim i paautorizuar ndëshkohet sipas ligjeve në fuqi

Fioralba Duma

Dërgo me email | Stampo artikullin