Analiza
13/06/2014 18:46:26
Tė ulim sjelljet agresive
nga Teuta Taramani
TIRANE - Dhuna dhe ndikimi qė ka media nė shfaqen e kėtij fenomeni tek njerėzit janė ēėshtje qė nė ditėt e sotme kanė hapur mjaft diskutime. Dhuna ėshtė njė instikt njerėzor i lashtė po aq sa vetė njerėzimi. Ky instikt shfaqet herė nė kushtet e vetė mbrojtjes duke ushtruar forcė mbi dikė tjetėr, ose nė kushtet e frustacionit tė jashtėm dhe nė kėtė moment shumė njerėz nuk rrezistojnė mė ndaj kėtij frustacioni dhe shpėrthejnė nė dhunė.
Persona tė tjerė bėhen tė dhunshėm nė kushtet e njė ambjenti tė tillė ose tė imitimit tė pamjeve tė dhunshme qė shfaqen nė media apo nė shoqėrinė e tij. Ēėshtja e transmetimit tė dhunės nė media ėshtė njė nga ēėshtjet mė tė diskutuara si nga pjestarėt e saj, ashtu edhe nga studiuesit e komunikimit por edhe tė psikologjisė duke u pėrpjekur tė dalin nė njė konkluzion mbi rrolin qė ka transmetimi i dhunės nga televizioni, internet, apo edhe nga prodhimi I video lojrave tė cilat nė tė shumtėn e rasteve kėto tė fundit dhunėn e kanė si aspect primarė.
Tashmė studiuesit kanė vėrtetuar se shfaqja e filmave apo sekuencave tė dhunės nė tv, ndikon mjaft nė sjelljen e njerėzve duke u pėrpjekur tė imitojnė atė ēka shfaqet nė filma apo sporte ekstreme. Nga ana tjetėr kompanitė e prodhimit tė kėtyre materialeve mediatike, vazhdojnė ti prodhojnė ato duke e ditur se janė tepėr tė konsumueshme nga tė rinjtė dhe fėmijėt.
Kėtu mund tė pėrmendim ata fėmijė apo adoleshentė tė cilėt rrijnė me orė tė tėra para kompjuterit apo televizorit, duke parė filma me sekuenca dhune apo duke luajtur me video lojra tė cilat nė shumicėn dėrmuese tė rasteve janė tė ndėrtuara nė mėnyrė tė tillė qė tė shfaqin sa mė shumė aspekte tė dhunės, si vrasje, therje, gjymtime, apo edhe forma tė tjera agresiviteti.
Nga mėsuesit e shkollave tė ndryshme mėsojmė se disa nxėnės gjatė orėve tė mėsimit apo gjatė pushimit, nė lojrat e tyre me shokėt shpesh herė shfaqin shenja tė agresivitetit. Ata i shfaqin kėto shenja pėrmes debateve tė ndryshme sharjeve apo fyerjeve tė cilat nė shum raste janė shprehje tė dėgjuara nė kėngėt e ndryshme apo edhe batuta tė filmave me aksion e dhunė. Muzika - Kėngėt me tekste gjithnjė e mė tė dhunshme konsiderohen si normale nė industrinė e muzikės.
Duke pėrdorur fjalė banale disa kėngė lartėsojnė vrasjen, duke bėrė qė kėtė formė tė dhunės ata ta shohin si diēka normale. Nė shumė raste pasojat e kėsaj dhune janė grindjet pa shkak apo pėr shkaqe banale tė cilat arrijnė deri nė fatalitet. Nė mjaft raste pjesė e kronikave tė zeza bėhen grindjet e adoleshentėve nėpėr shkolla tė cilat pėrfundojnė me vrasje apo pėrdorim tė armėve tė ftohta. Ndikimi qė ka transmetimi i dhunės nė media ėshtė njė problem qė po vjen gjithnjė e nė rritje.
Nga ana tjetėr, industria e filmit dhe argėtimit pretendon se dhuna nė media thjesht reflekton dhunėn qė tashmė ekziston nė shoqėrinė njerėzore. Njė studim ka krahasuar frekuencėn e krimeve tė kryera nė botėn reale me ato qė kanė ndodhur nė programe televizive policore tė bazuara nė realitet.
Rreth 87% e krimeve nė botėn reale dhe vetėm 13% e krimeve nė programet televizive tė bazuara nė realitet janė krime joviolente. Vetėm 0.2% e krimeve tė raportuara nga FBI janė vrasje, ndėrsa nė filma, ato janė nė rreth 50% tė rasteve. Pra, ka mė tepėr dhunė nė botėn virtuale, sesa nė atė reale.
Kėshtu bazuar nė sondazhin e realizuar pėr kėtė qėllim nė Tiranė arrijmė nė rrezultatin se rreth 60% e adoleshentėve nga mosha 12 deri nė 17 vjeē, kanė parė tė paktėn njė herė njė film horror dhe rreth 42% e tyre I shohin kėta filma nė mėnyrė tė vazhdueshme.
Nė shoqėrinė shqiptare tė ditėve tona djemtė janė mė tė dhunshėm.Studiuesit kanė vėnė nė dukje se nė kėtė dukuri psikokulturore mjaft komplekse lidhja shkaksore vepron aktivisht nė dy kahje, ose, siē karakterizohet ndryshe, nė mėnyrė rrethqarkulluese: nga njėra anė, shikimi i filmave me dhunė televizive i nxit njė pjesė tė tė rinjve tė jenė mė tė dhunshėm nė modelet e sjelljes sė tyre dhe, nga ana tjetėr, tė qėnit me prirje pėr sjellje agresive i nxit ata tė shohin mė shumė programe televizive me veprime dhe mendėsi tė dhunshme (Wimmer, R. Dominick, J., 1987:537).
Parapėlqimi i nxėnėsve adoleshentė pėr filma televizivė me akte dhune ėshtė nė pėrpjesėtim tė zhdrejtė me ecurinė e pėrparimit tė tyre nė mėsim. Ėshtė ndjeshėm mė e ulėt pesha specifike e nxėnėsve me pėrparim tė shkėlqyer nė mėsime (23.5% ) qė, si tė thuash, vetėbombardohen nga aktet e dhunės televizive ēdo ditė ose dy-tri herė nė javė nė krahasim me atė tė nxėnėsve me pėrparim tė mirė (32.3 %) dhe me pėrparim tė dobėt nė mėsim (44.0 %).
Tė dhėnat e publikuara nga strukturat e zyrave pėrkatėse tė shtetit shqiptar, sidomos gjatė dhjetėvjeēarit tė fundit, provojnė se ndėr tė rinjtė adoleshentė, qė kryejnė vepra penale ata me pėrparim tė dobėt nė mėsime ose ata qė kanė braktisur shkollėn, janė mė tė shumtė.
Ndėrsa pėr sa i pėrket dallimeve gjinore nė ndikimin e dhunės mediatike, vihet re se nė pjesėn mė tė madhe janė djemtė mė tė ekspozuar ndaj ndikimeve qė media ka pėr formimin e karakterin e tyre tė dhunshėm, pėrmes transmetimit tė programacionit me sekuenca tė dhunshme. Ndėrsa tek vajzat kjo ėshtė mė pak e dukshme. Kjo pėr vet pėr karakterin femėrore I cili ekspozohet mė pak ndaj kėtyre programeve.
Pėr sa thamė mė sipėr, duket qartė se ndikimi qė ka transmetimi i materialeve mediatike tė cilat kanė aspekte tė dhunės, ėshtė tepėr i lartė. Kjo gjė ėshtė mė evidente tek tė rinjtė tė cilėt janė ndjekėsit mė tė rregullt tė kėtyre materialeve. Mosha e re dhe karakteri i tyre ende i pa formuar plotėsisht bėn qė nė jo pak raste dhuna e shfaqur tė fillojė tė bėhet edhe pjesė e karakterit tė tyre.
Gjithashtu qėndrimi i tyre pėr njė kohė tė gjatė pėrpara kompiuterit apo video lojrave sigurisht qė ka ndikimin e tij. Duke qėnė se kėto lojėra janė kryesisht me aspekte luftimi, dėshira e tyre pėr ta fituar lojėn me ēdo kusht, i bėn ata tė qėndrojnė me orė tė tėra duke luajtur dhe qėndrimi i tyre pėr njė kohė tė gjatė nė kėtė botė virtual bėn qė ata tė besojnė se edhe kjo botė reale qė ne jetojmė ėshtė shumė e ngjashme me atė tė lojės.