Analiza

12/07/2013 08:29:57

Serbi vs. Kosovė

nga Bujar Plloshtani

HermesNews - Ēdo shtet, duke qenė njė organizatė apo institucion juridiko-politik kryen moralisht e ligjėrisht tė gjitha funksionet shtetėrore brenda kufijve dhe jashtė saj pėr interesin e mirė tė shtetasve tė vet, sipas sė cilės ėshtė i obliguar me ēdo kusht tė respektojė rendin juridik, madje, ku sipas tė drejtės ndėrkombėtare gėzon shtrirjen natyrale dhe siguron tė drejtėn pėr ekzistencė. Njė shtet me tė drejtė pėr ekzistencė konsiderohet ai shtet i cili i plotėson kushtet e identitetit, gjuhės dhe kulturės si shprehje e tė drejtės natyrore, njėkohėsisht popullsia e pėrhershme, territori i pėrcaktuar dhe rregulluar me tė drejtėn ndėrkombėtare. Nė kėtė tė drejtė pėr ekzistencė, duke u bazuar nga kushtet elementare tė shteteve qė posedojnė identitetin, gjuhėn, kulturėn dhe territorin, rezulton qė Kosova e ka ketė tė drejtė pėr vetėekzistencė dhe njėkohėsisht tė drejtėn e mėvetėsimit si shtet sovran. "E drejta pėr ekzistencė ėshtė njė ndėr tė drejtat mė elementare tė shteteve dhe normalisht konsiderohen si e drejtė natyrore e ēdo subjekti".[1] Kosovės pothuaj i ka munguar gjithnjė e drejta pėr ekzistencė, sovraniteti shtetėror dhe e drejta pėr vetėvendosje, sepse ka pasur problemin e mohimit tė ekzistencės si shtet i pavarur nga Serbia. Pėr njė kohė relativisht tė gjatė Kosova ka funksionuar si krahinė autonome e Serbisė, ku politika e saj ėshtė diktuar nga Serbia, gjė qė kjo ka krijuar njė sistem tė brishtė pėr historinė dhe rrugėtimin politik tė Kosovės.

Kosova ka tė drejtėn morale qė ta gėzojė tė drejtėn e saj tė pamohueshme pėr ekzistencė, pasi kjo e drejtė pėr ekzistencė buron nga e drejta natyrore si bazė e tė drejtave esenciale tė shteteve pėr vetėvendosje. Autorėt e shkollės natyrore si Vattel, Hefter, Rivije mendonin se ēdo individ qė nga lindja e tij gėzon disa tė drejta tė cilat janė tė siguruara nga natyra, andaj duhet kuptuar se liria, vetėekzistenca, barazia, toleranca fetare janė tė rregulluara me tė drejtėn natyrore. Duke u nisur nga kjo e drejtė natyrore, edhe shteti, si subjekt juridiko-politik i takon t’i gėzojė disa tė drejta tė cilat i janė dhėnė nga natyra, ku realisht tė drejtat themelore nė asnjė vend tė botės nuk varen nga vullneti i shteteve tjera. Prandaj, e drejta natyrore si bazė e tė drejtave themelore tė shteteve ia mundėson edhe Kosovės qė t’i gėzojė disa tė drejta siē ėshtė e drejta pėr ekzistencė, barazia dhe mėvetėsimi nga ēdo vullnet i jashtėm i shteteve. Kosova ka identitetin, gjuhėn dhe kulturėn e saj pėr tė qenė shtet me tė drejtė pėr vetėekzistencė. Kėtė tė drejtė pėr ekzistencė po pėrpiqet me ēdo ēmim t’ia mohojė Serbia, edhe atė, duke pėrdorur tė gjitha mjetet e mundshme tė politikės nacionaliste, duke nisur qė nga mjetet e konfliktit kundrejt spastrimit tė Kosovės, e mė vonė tė vendos nė dispozicion gjuhėn diplomatike nė rang negociatash pėr ta penguar realitetin e mėvetėsimit tė Kosovės. Serbia edhe sot e kėsaj dite po mundohet ta shfrytėzojė diplomacinė e saj tashmė tė brishtė nė arenėn ndėrkombėtare pėr ta penguar pėrparimin e vazhdueshėm tė Kososvės, si shtet i mėvetėsishėm nė procesin e anėtarėsimit nė Unionin Evropian, anėtarėsimin nė Organizatėn e Kombeve tė Bashkuara dhe nė anėtarėsimin nė shumė organizata ndėrkombėtare.

Duke u nisur nga e drejta pėr vetėekzistencė e njė shteti nė formim e sipėr siē ėshtė Kosova, lind nevoja e pashmangshme e ruajtjes sė sigurisė dhe e mbrojtjes kundrejt ēdo dhune tė mundshme qė mund tė vijė nga struktura tė jashtme. Kosovės i duhet njė mekanizėm efikas tė institucioneve shtetėrore, me qėllim tė ushtrimit tė veprimtarisė ekzekutive duke zbatuar sundimin e ligjeve nė ruajtjen e rendit publik dhe pėrmbushjen e nevojave me interes tė pėrgjithshėm. Sidomos, siguria dhe stabiliteti janė dy komponente mjaft tė rėndėsishme pėr funksionimin e plotė tė institucioneve politike tė Kosovės, pasi siguria dhe stabiliteti janė faktorėt qė mund ta drejtojnė shtetin drejt integrimeve evropiane. Sfidė bashkėkohore e ruajtjes sė ekzistencės sė institucioneve shtetėrore tė Kosovės janė brishtėsia e institucioneve demokratike, dhe stabilizimi i veriut nga strukturat ilegale serbe.

Kosova tashmė njė shtet i pavarur ėshtė vėnė pėrballė njė sfide politike tė vėshtirė tė vetėqeverisjes me shtetin, kur dihet mjaft mirė se nė anėn tjetėr Serbia po pėrpiqet me ēdo kusht tė bėhet faktor destabiliteti, nė radhė tė parė duke dashur qė ta kufizojė legjitimitetin e Kosovės, si dhe ta pengojė nė anėtarėsimin e Organizatave Ndėrkombėtare. Mirėpo, Kosova ėshtė e vendosur nė ruajtjen e integritetit territorial tė saj nga provokimet e jashtme qė vijnė nga Serbia. Kosova duhet tė jetė e vėmendshme ndaj ēdo rreziku tė papritur, dhe ndėrkohė duhet tė intensifikojė dialogun me Serbinė pėr shtrirjen e ligjit nė veri tė Kosovės, pasi atje paraqitet situata e sigurisė mė e tendosur nga provokimet e strukturave ilegale serbe. Tashmė duket qartė se Kosova ėshtė kthyer nė interes tė pėrbashkėt pėr politikat e shteteve mė tė fuqishme tė botės. Kosova, mė 17 shkurt 2008 shpallet shtet i pavarur dhe demokratik. Ky vendim solli njė frymė tė re pėr qytetarėt dhe aleatėt e saj, duke e parė mė shumė si njė realitet tė mungur prej kohėsh pėr shoqėrinė dhe qytetarėt e Kosovės. Edhe sot e kėsaj dite politikat e Unionit Evropian sė bashku me SHBA-tė po luajnė njė rol mjaft tė rėndėsishėm nė ecurinė e zgjidhjes pėrfundimtare tė kontestit me Serbinė, dhe funksionimit dhe ndėrtimit tė shtetit nė shtet demokratik e ligjor.

Instalimi i komunitetit ndėrkombėtar dhe Unionit Evropian pas zgjidhjes sė statusit tė Kosovės pėrfshihet nė disa detyra tė rėndėsishme pėr pėrmbushjen e standardeve dhe sundimin e ligjit. Ekipi Planifikues i Bashkimit Evropian pėr Kosovėn (EUPT) ėshtė tė planifikojė njė mision tė ardhshėm ESDP i cili:

· do tė pėrkrahė autoritetet e Kosovės duke i monitoruar, mentoruar dhe kėshilluar nė tė gjitha fushat e lidhura me sundimin e ligjit, nė veēanti nė gjyqėsi, polici, dogana dhe shėrbime korrigjuese.

· do tė sigurojė, nė bashkėpunim tė ngushtė me autoritetet kosovare, qė krimet serioze dhe tė ndjeshme tė hetohen, tė ndiqen penalisht si duhet dhe rezultatet e kėtyre procedurave tė zbatohen si duhet mė pas.

· do tė ketė disa kompetenca ekzekutive tė kufizuara. Kėto kompetenca do t’i vishen EUSR dhe nė fushėn mė tė gjerė tė sundimit tė ligjit do tė kryhen nė emėr tė EUSR nga misioni ESDP.[2]

Studiuesi kroat Lino Veljak nė Simpoziumin ndėrkombėtar tė mbajtur nė Prishtinė me temė: "Kosova, Ballkani dhe Evropa" shkruante: "Sado qė nė Evropėn e sotme mund tė identifikojmė probleme tė ndryshme qė burojnė nga keqėsimi i konceptit tė shtetit, ėshtė e qartė qė perspektiva evropiane e ēdo shteti tė ri nė Evropė ėshtė direkt e lidhur me shkallėn e emancipimit nga interpretimi etnocentrik i konceptit tė shtetit nacional dhe i barazimit tė shtetit me kombin. Apo thėnė ndryshe, Kosova si shtet i ardhshėm evropian mund t’i ofroj Evropės sė vjetėr:

· ose shembull tė harmonizimit tė suksesshėm tė pluralizmit etnik-kombėtar me konceptin dhe zbatimin e shtetit funksional, qytetar dhe demokrat, me tėrė peshėn e tė kaluarės sė afėrt dhe me tė gjitha fyerjet dhe kujtesėn pėr padrejtėsitė e shkaktuara,

· apo vetėm edhe njė vatėr tė problemeve dhe kundėrthėnieve tė pazgjidhshme, edhe njė vatėr tė paqėndrueshmėrisė sė pėrhershme.[3]



[1] Prof. dr. Gruda, Zejnullah. E drejta ndėrkombėtare publike, Furkan, 2007, f. 104.
[2] Ekipi pėrgatitor i ICO-EUSR - EUPT Kosovė [Kontaktet, uebfaqja]
[3] Veljak, Lino. Kosova, Ballkani dhe Evropa, Identiteti Evropian i Kosovės, Simpozium ndėrkombėtar, i mbajtur mė 26–27.06.2007 Prishtinė, f. 45.

HermesNews - ©2013