30/04/2013 10:41:26

Territoret e vogla lirie dhe Alushi me paterica Galerie

nga Leonardo Voci

TIRANE - Vitet ’65-75, në Europë dhe USA u përfaqësuan nga konsolidimi i artit modern me përfaqësues të qartë, me shprehje të fuqishme të individualiteteve artistike në të gjitha format dhe ngjyrat, nga ato të hapurat e deri ato të ndërthururat. Evidentimi i tyre u pa nëpër Galeri dhe Muzeume nëpër Atelie e mediume, në revista letrare e kritika profesionale.

Piktorët dhe skulptorët që përfaqësonin rryma të ndryshme artistike, ishin të lidhur ngushtë dhe me realitetet e vrullshme të ndryshimit, jepnin e merrnin dhe nga fushat e tjera të artit dhe të kulturës, letërsisë dhe poezisë, duke u vendosur në ballë të zhvillimeve dhe të konsolidimeve të rrymave të mirëfillta të artit si dhe tendencave e rrugëve, që arti krijues, është në kërkim të vazhdueshëm.

Kjo është pamja e shkurtër dhe telegrafike ku ndodhej arti perëndimor në kushte lirie shprehjeje dhe krijuese. Ndërsa vendet e Lindjes dhe ato të pazhvilluara u mbyllën në guackën e vetizolimit, e ndërtuan vetë, të ashtuquajturën rrymë të realizimit socialist. Prania ideologjike në mendimin krijues, butaforia dhe cinizmi artistik, mori përmasa përcudnuese dhe përshkallezuese sipas vendeve, në rradhët e izolimit.

Le të kthehemi në Shqipërinë e këtyre viteve ku artistët në të gjitha fushat, kërkuan të cliroheshin nga zinxhirët e vetizolimit tragjik komunist, por që ranë prehë e menjëhershme e absurdit ideologjik komunist “ala shqiptar”. Bile arti dhe kultura u bë zëdhënëse dhe shprehëse e idealeve të pa skrupullta dominuese dhe diktuese të krejt skenës artistike, duke e kthyer në skllavë përcuese dhe vegël qorre të Partisë dhe diktaturës.

Ata që guxuan të kërkonin pak liri haptazi, përfunduan nëpër burgje. Ata që u përshtatën tinëzisht ishin vetëm 2 apo 3 gjeni. Kurse të tjerët u zvarritën, duke lëpirë kockat, në ruajtje të krijimeve dhe shprehjeve të realizmit shqiptar, duke provuar artin e vetëm ma të përcudnuar, në të gjitha vendet e Lindjes, sipas motos “Me forcat tona, si në rrethim”.

Në qoftë se në fushën e muzikës u tentuan devijime artistike, ato u dënuan prerë dhe menjëherë. Xhazi dhe rroku mikroborgjez ishte i “ huaj” për kulturën e re idiote të Tiranës politike, të këtyre viteve. Në fushën e letrave, Partia në pushtet përzgjodhi vetëm një Ismail, i cili e luajti rolin e viktimës në mënyrë gjirokastritce, i cili mbijetoi me lajka dhe fërkime, me pengesa me ngjasme nga brenda, dhe botime jashtë, në forma tinzare dhe të hapura shprehjesh që Partia i lejonte ashiqare.

Në fushën e pikturës dhe skulpturës, na shfaqet sot si kofini pas te vjelit Alushi ynë, në rolin e viktimës në mënyrë të trashë, naive, baballëkce.
Papritmas qëndron në studio televizive, si fëmija me presh në dorë, Alushi ynë piktor i filmit “Beni ecën vetë”. Është për të ardhur keq, që në moshën e tretë, skenografi i atëhershëm, të ketë nevojë sot, për dy paterica kuratorësh italianë, profesorë mësimdhënës kalcone - çorape të grisura, që thirren si miq privatisht dhe vetpërdoren për arësyetime e shpiegime, duke na lënë shije të hidhura për artin e kritikën e porositur.

Ështe për të ardhur keq për Alushin që mban kokën e ulur para ekranit dhe publikut duke na u paraqitur herë si viktimë e herë si nevojtar. Kjo sikur nuk shkon sot në vitin 2013, në një kohë kur shumë gjëra janë sqaruar dukshëm tashmë. Por le ti kthehemi analizes së veprave të artit dhe eksponatëve të paraqitura dhe trumpetuara në Galerinë Kombëtare të Arteve.

A përfaqësojnë imazhet dhe mendimet, rrymat e artit që kuratorët pretendojnë ? A përcjellin ndricimin dhe iluminizmin si dhe revoltën e piktorit ? A kemi të bëjmë me qëndrime artistike të artikuluara kundër regjimit të atëhershëm ? Të paktën mua nuk më rezulton aspak dhe as që bëhet fjalë.

Të rropatesh pas 40 vitesh, të paraqitesh viktimë e sistemit nëpërmjet 2 kuratorëve italianë, është vetëm ngushëllim për piktorin në fjalë dhe palët që përfaqësohen në rrugë private dhe mbështeten në linjë zyrtare.

Tu thuash shqiptarëve se ky Alush, na mbush mendjen me ngjyra dhe piktura të arrira artistikisht si askush tjetër qëndrestar e përfaqësues kryesor i rrymave të artit botëror, në Shqipëri, si rroksi më i madh temash dhe vetmish, lirish dhe përndjekjesh, është jo vetëm e rëndë moralisht dhe artistikisht, por shprehje flagrante e mashtrimit të publikut, e përpunimit të pamundur intelektual.

Një pacavure ekspozite, ti japësh një kantonacion të fortë ideologjik, është e turpshme, për ata që e promovojnë dhe e pakapërdishme për bashkëkohësit e atëhershëm dhe qëndrestarët e vërtetë të artit shqiptar të asaj kohe, të cilët paguan një cmim që ne sot, e gëzojmë këtë liri.

Për sa kohë ne jetojmë në liri artistike dhe demokraci ligjore, dhe piktura sot dhe mot nuk është vepër kriminale, askërkush s’të ndalon, ta shfaqësh mendimin tënd në telajo dhe me ngjyra. Ështe detyrë e mediumit të artit, që merren me ngjyrën dhe dritën thjesht ti kujtojnë Alushëve e të bijve, të jenë më të sinqertë, me vehten dhe shoqërinë, me kohën e njerëzinë, të lenë mënjanë mjetet ndihmëse, sqarimet dhe arësyetimet e pavërteta.

Ngjyra dhe drita në pikturë flasin vetë. Është shumë e thjeshtë të kuptohet, që kjo ngjyrë buron nga shpirti apo nga librat dhe kopjimet. Veprat e paraqitura në këtë ekspozitë flasin qartë, gjuhën e të kopjuarit keq, dhe të interpretuara gabimisht në kohë të vonuar, që ngjajnë më shumë corapeve të arnuara me penjët e Alushit që s’merret vesh nga vijnë, nga Rilindja italiane, apo nga piktura naive, deri tek impresionizmi dhe ekspresionizmi fillestar, të cilat përfundojnë në akuarele dhe portrete, natyra të qeta dhe lule që kërkohen të na shiten, si vepra të ngjashme të Van Gogut.

Ngjyrat e tij, ndricojnë vec shpirtin e varfër dhe të fikur artistik në errësirën e bodrumit apo papafingos që Alushi pretendon vetë se i krijoi i vetmuar, i përjashtuar, i survejuar e i përcmuar. Pikturat e varura sot në Galerinë Kombëtare, qëndrojnë si të verteta kokëforta, në shesh të mejdanit, ku Alushi me të tijtë- 2 kuratorët miq të importuar, dhe dy të bijtë- që i janë ngjitë keqas Galerisë Kombëtare, na shfaqen sot, me korniza të reja dhe të shtrenjta dhe piktura te vjetra, të varfra në vlera, por që quhen si të reja atëherë, të ruajtura me sakrifica dhe Ne, si vëzhgues më të plakur, që duhet të pranojmë, vuajtjet e shpirtit të Alushit.

Për fat të mirë, publiku shqiptar, dhe kuratorët e paguar, kritikët e artit, që janë mësuar të zvarriten e të zbythen, sepse nuk duan të kenë telashe, nuk gjuajnë as me gurë si ekspozitën e parë të Van Gogot ne berberhane.
E drejta e drejtorllëkut në Galerihane sot, duke vazhduar avazin “ bëmë baba të të ngjaj” si i ati dhe i biri, nuk quhet, konflikt interesi, në rastin kur Alushi ekspozon në GKA, dhe Drejtor është i biri.

Njerëzia dhe shqiptarët duhet të mbyllin sytë dhe veshët, të pranojnë se kjo piktura është desidente, se Alushi paska vuajtur. Këto janë arësyet që bab e bir duhet me buajt privatisht. Por le ti kthehemi fakteve të ekspozitës dhe vlerave të eksponateve historike dhe viteve të krijimit të tyre, e të shohim raportin e Alushit dhe artistëve të tjerë piktorë profesionistë, që shkëlqyen në të njejtën kohë, e vit për vit.

Po ti referohem veprave të krijuara nga piktorët Aristotel Papa, Edison Gjergo, Edi Hila, Gazmend Leka, Danish Jukniu, me rezulton tjetër pamje dhe realitete, të tjera piktura të arrira dhe përqasje të mirëfillta artistike e përfaqësuese tipike, të rrymave bashkëkohore, ikje, krijime, vepra te pluhurosura dhe stivosura sot nëpër Atelie e syndyqe, që janë vërtetë për tu admiruar e shijuar.

Po të flasim për vizatime dhe nudo, karaktere dhe portrete të disa skulptorëve që s’na janë shfaqur qëllimisht nga Galeria Kombëtare, Alushët –drejtorë,isha dhe të tashëm, duhet të skuqen për fshehjen dhe mos evidentimin e tyre.

Po të analizojmë me kujdes veprat që na janë paraqitur ti sodisim, dhe tu heqim mjegullnajën zyrtare të kuratorëve dhe drejtorëve, këto vepra në fakt, nuk përfaqësojnë asnje rryme të mirëfilltë artistike, janë krejt të zakonshme që cdo piktor fillestar, hedh në letër apo telajo, në fillesat e tij. Nuk kemi asnjë mendim të qartë dhe as guxim artistik, as përqasje filozofike dhe as revoltë ngjyre.

Këto piktura të varura në mure, janë thjesht skematike, stil i lire, të krijuara pas pune në Kinostudio, pas orëve të lodhshme të punës, të filmit “ Beni ecën vetë”. Këto vepra të krijuara në orët e vona të natës, apo në pikë të mëngjezit, janë aq normale saqë hedhja e ngjyrës së kuqe në telajo as që guxon të përzihet me blunë, nga frika e gabimit të Alushit, para mësuesit të ngjyrave që godet mendjen e topitur të tij, dhe lepuri në barkun e Alushit, i cili lodron në fushën me lakra jeshile, mavi, e të bardha prej vitesh, qysh nga fëminia e deri më sot.

Prandaj, megjithë respektin për kuratorët italianë,që lexuan shumë, e kuptuan pak, thanë pallavra e shkruan dokrra. Ne-të shëtiturit në Perëndim, s’mund ti pranojmë dhe të hamë “sapunin për djathë”. Në fakt veprat janë të ruajtura mirë ,të kuruara korrekt vizualisht, dhe të kornizuara estetikisht.

Ambientet e ekspozimit janë të pastra klinikisht, atmosfera e gezueshme, prania e mediave dhe gazetarëve është e tepruar me bollëk, dhe informuar me kujdesin e duhur në funksion të arritjes maksimale të qëllimit.

Po tu shtojmë sukseseve të Alushit dhe legjendat gazetareske “ala shqiptare” se shitja e një pikture të tij, është shitur 1-2 milion euro, në një Ankand pa emër, dhe atyre që “ gjoja” Ai ju ka shitur në ankandet e bamirësisë, nën ombrellën e GKA, në Tiranën politike zyrtare, atëherë del që kritikët e mëdhenj të artit shqiptar sot si Abaz Hado, apo Ylli Drishti dhe Suzana Varvarica të angazhuar e punësuar në GKA, s’kanë pse të ndjehen aspak xhelozë,që s’kanë shkruar për këto fakte, që të gjithë i dinë, por askush nuk flet.

Historia shkruhet dhe bëhet, thuhet dhe mbetet vetëm nga ata, që pasqyrojnë realitetet e kristalta, që evidentojnë të mirat dhe të metat, dhe ju tregojnë brezave, të vertetat dhe vlerat.

Kritika zyrtare e veprave të artit, që del e gatuhet në GKA, i krahason veprat e atëhershme të Alushit, herë me Ticianin, herë me Mattise, herë me Van Gog, etj, etj, herë të lira e herë të burgosura, pa qënë autori në fjalë as një ditë në burg. Tash ka vetëm një problem të “vockël”.

Sepse piktorët që përfunduan në burg të atyre viteve si Ali Oseku dhe Maks Velo, që realisht u burgosën për guximin e tyre në art, se tentuan hapur, rrymat moderne, bashkëkohore, duheshin të përballeshin me ato vepra, po në ambjentet e GKA - por regjimi diktatorial, jua sekuestroi, jua shkatërroi, pakthyeshmerisht veprat.

Por ata, i rikrijuan, perseri, veprat, ma fuqimisht, në kushtet e lirise krijuese, pas ‘ 90-tës. Megjithatë duhet të jem i sinqertë profesionalisht, i pastër, i drejtë dhe korrekt, se veprat në pikture, të ketyre dy artistëve të fundit që përmënda , janë shumë herë më të arrira artistikisht.

Janë të gjitha këto arësye artistike, historike, njerëzore, që e dëmtojnë rëndë këtë ekspozitë, dhe komprementojnë direkt artistin në fjalë, kuratorët dhe organizuesit, që na shesin këto “ Territore të vogla lirie”, në ambjentet dhe hapësirat e Galerisë Kombëtare, e cila mbetet gjithmonë një hapësirë e pronës kolektive, e të gjithë kombit shqiptar.

MTKRS dhe artistët profesionistë, të pavaruar, duhet të reagojnë dhe ta sqarojnë publikun, kush janë vlerat artistike të mirëfillta, dhe duhet të ndalojnë manipulimet, që kryhen në kurriz të publikut, dhe të ndalojnë konfliktet e pastra të interesit.

HermesNews - ©2013

Dërgo me email | Stampo artikullin