23/03/2013 14:33:50

Rinia, vota dhe përgjegjësia qytetare

nga Prof. Dr. Shenasi Rama

NEW YORK - Fushata elektorale në shtetin shqiptar është në zhvillim të plotë. Dhe një ndër problemet kryesore që u ngritën këto ditë është problemi i së drejtës së votimit për qytetarët. Si zakonisht, kryeministri Sali Berisha hodhi një shashkë mediatike, d.m.th., tezën se e drejta e votës duhet të ulet nga mosha 18 vjec në moshën 16 vjec. Mirëpo, edhe pse u përkrah me zhurmë nga Ilir Meta, që e përdori këtë rast për t’u treguar një pjestar besnik i koalicionit, sepse kjo lloj mbështetjeje nuk i kushtonte asgjë, kjo inisiativë nuk ka shanse të shkojë kund. Nga ana e vet, opozita e kundërshtoi me vendosmërinë e pritshme. U bë një takim midis dy kryetarëve të grupit parlamentar. Shefi i dikurshëm Gramoz Ruci, e shihte ish-informatorin Astrit Patozi, që ka ecur përpara në jetë duke u bërë zëvendës kryetar i një instrumenti politik dhe kryetar i grupit të mbushur me kolegë, me një nënqeshje të kuptueshme. Por dihej që pa filluar të pinin shishet e ujit që i prodhon një biznes grek se nuk do të binin dakord. Kështu që u pa se kjo inisiativë nuk do të shkojë kund.

Megjithatë, kjo temë vazhdon të tërheqë vëmendjen e shtypit dhe të mediave në përgjithësi. A duhet të votojnë 16 vjecarët? Kjo është një temë që politikanët do të vazhdojnë ta diskutojnë. Ka vende ku edhe 16 vjecaret votojne. Në shumicën e këtyre vendeve, mosha e votës është zakonisht mosha kur lejohet martesa, punësimi, pirja e alkolit, dhe kur fëmijët konsiderohën të pjekur e të përgjegjshëm për të marrë vendime si të rritur.

Në shtetin shqiptar këto kritere janë të gjtha problematike. Sepse kur vjen kriteri i punësimit, të rinjtë tanë janë masivisht të papunë. Instat deklaron në rubrikën “a e dini se” që 44.3 e të rinjve deri në moshën 16 vjec janë të punësuar por kjo shifer është shumë e dyshimtë. Megjithatë, shumë nga të rinjtë shqiptarë i përmbushin tre kriteret e tjera. Mirepo, problemi yne kryesor nuk eshte votimi, dhe e drejta e votes, por sjellja dhe morali i rinise. rinia e jone eshte ne gjenjde kritike dhe askush nuk po i kushton vemendjen e duhur.

Shumë te rinj i fillojnë hallet e qejfet e martesës në forma të tjera shumë herët. Edhe pse ligji i denon me shtate vjet burg ata qe kryejne marredhenie seksuale me femije deri ne moshen 18 vjec, ja si e përshkruan një artikull gazete gjendjen në gjimnazet e Tiranës , “Një pjesë e tyre kryejnë marrëdhënie seksuale që në vitin e parë. Në maturë seksi nuk është tabu thuajse për të gjithë.Adoleshentët nuk e kanë problem të tregojnë përvojat. Sipas Institutit të Shëndetit Publik, në 6 vitet e fundit sensibilizimi për përdorimin e metodave kontraceptive është rritur ndjeshëm. Megjithatë, mbetet i lartë numri i gjimnazistëve që bëjnë seks të pambrojtur. Ka rezultuar se mbi 75% e gjimnazistëve që kryejnë marrëdhënie seksuale përdorin prezervativë. Në studimin e vitit 2005 shifrat ishin rreth 61%.”[1] Në lidhje me përqindjet e gjimnazistëve që bëjnë seks, vlerësohet se 80-90% e të rinjve deri në vitin e tretë janë të lidhur, kanë të dashur, dhe kanë pasur më shumë se një përvojë.”

Droga, alkoli dhe cigaret iu shiten të gjithë fëmijëve që mund të hedhin tre hapa pa u rrezuar, dhe të gjithë janë eksperte në lëtë lëmi. Jo vetëm që lokalet shesin alkool, por në banjat e pubeve kanë vënë edhe kuti ku mund të marrësh prezervativë. Disa nga lokalet e Tiranës kanë edhe dhoma të posacme ku bëhet seks e natyrisht që të rinjtë filmohen, por kush pyet? Ja një përshkrim I marrë nga një artikull në shtypin shqiptar që nuk ngjalli asnjë diskutim në shtyp, “Sipas tyre në disa pub-e, kanë krijuar ambiente të veçanta, një dhomë apo një kthinë që të rinjtë mund ta përdorin për të bërë seks. “Mjafton të kesh muhabet me menaxherin dhe e zgjidh direkt”, thotë një djalë në vit të tretë. “Po të dish ta kërkosh pak me stil, në shumë pub-e e gjen një cep për këtë punë”, tregon duke qeshur një tjetër. Përgjatë bisedave të rinjtë qeshin me habinë tonë dhe njëherësh habiten që ne nuk ditkemi akoma për këto vende. Për ta është normale dhe s’ka asgjë të keqe.” ku eshte shteti? ku jane politikanet?

Një nga dukuritë e frikshme është edhe konsumi masiv i drogës. Në Tiranë ka rreth 60,000 konsumatorë të njohur e kushedi se sa konsumatorë të panjohur. Ja si bëhet shpërndarja e drogës në Tiranë sipas një përshkrimi troditës të bërë nga Arjola Tafaj ne blogun e saj: “Droga shpërndahet nga vetë ata që e konsumojnë. Mbahet në qese të vogla, mbështjellë me letra apo në paketa bosh cigaresh, bashkë me fletët të cilat i përdorin për ta dredhur. Një cigare hashash e gjen nëpër shkolla edhe me 1 mijë lekë të vjetra, ndërsa një “treshkë” (siç e quajnë “mallistët” me gjuhën e tyre, cigaren që del si kaush nga bashkimi i tri fletëve dhe që më pas mbushen me duhan të përzier me hashash, sipas dëshirës), kushton nga 2 deri në 5 mijë lekë, sipas cilësisë dhe miqësisë. Po kaq të përhapura dhe të preferuara kanë nisur të bëhen kokrrat e extasy-t (ekstazi) të cilat, pas pirjes së tyre nga goja, të krijojnë një efekt të përngjashëm me të qënurit i dehur apo droguar, që mund të zgjasë për disa orë, në varësi të dozës, llojit të saj dhe organizmit të konsumuesit. Ato kushtojnë 8 mijë lekë secila, shitësit i mbajnë brenda disa tubetash dhe një tub i gjatë ka rreth 8-10 kokrra ekstazi. Kemi të dhëna që ekstazi po përhapet me shpejtësi, thuajse në të gjitha gjimnazet dhe ambientet e tjera të të rinjve, në Tiranë.”[2]

Në lidhje me përgjegjësinë, shpesh fëmijët tanë, që në një moshë të njomë mbajnë me bukë prindërit e tyre, sipas INSTAT, por shumica jane janë të ndrydhur por duan normalitetin e një jetë sa me normale. Ikja nga zvetënimi e zdërhallja qe i rrethon po bëhet e dukshme në shumë rrethe të shoqërisë. E megjithatë, kultura që kanë këta të rinj është kultura e rrugës. Një shembull shumë ilustrues është edhe marrëdhënia e tyre me shtetin e me mendësinë e rrugës. Ja si flitet për gjimnazistët dhe votuesit e ardhshëm, “thika dhe armë të sajuara të ftohta, gjen me shumicë. Madje, disa nga ata që i mbajnë, janë kthyer dhe në mjeshtra të thikave… “Bëjnë numra cirku me to në klasë”,- ishte njëra nga dëshmitë… Më e përhapura është një tip thike, e quajtur “Flutur” (quhet kështu sepse ka dy bishta dhe një teh në mes të mprehtë). Në gjimnazet “Asim Vokshi”, “Besnik Sykja” e “Petro Nini Luarasi”, ka armë të tilla me shumicë brenda shkollës. Nuk mungojnë dëshmitë e reklamimit të thikave edhe në sy të mësuesve. Teksa interesohemi për vendin ku adoleshentët gjejnë thikat, ata tregojnë se ka plot, duke nisur që nga Tregu Çam, ashtu dhe në Tregun e Madh nga Spitali. Çmimet variojnë për këto thika, nga 5-30 mijë lekë të vjetra.”

Megjithatë vota është për të zgjedhur qeveritarët e mendësia e të rinjve ne lidhje me voten e tyre e se si do ta perdorina ata kete privilegj shihet në lidhjen që ata kanë me shtetin qe tek ata vjen permes mesuesit e policit. per mesuesin fola me lart, por ja si i trajtojnë ata policët dhe shtetin: “Policët e Rendit që rrinë pranë dyerve të shkollave të mesme, sipas nxënësve që kemi pyetur, tashmë e kanë marrë “etiketën”: Janë “dordolecë”…. “Të paktën rojet bëjnë ndonjë punë kur nuk lejojnë të huajt, të hyjnë brenda në korridore, por policët rrinë kot më kot…!”, – është njëra nga dëshmitë.

Por, në këto kushte rrëmuje ideologjike, e kaq afër zgjedhjeve, kjo perpjekje per t’iu dhene te rinjve te drejten e votes është një lëvizje e zgjuar e prijatarëve. Zhurma që e rrethon dhe që e mban gjallë këtë debat është një përpjekje e djallëzuar për të shmangur vëmendjen nga interesat e vërteta politike, dhe nga problematika e ngjeshur me të cilën po përballet shoqëria dhe shteti shqiptar në këtë pikë tjetër kritike. Gama e problemeve ekonomike shoqërore është marramendëse, thellësia e krizës po bëhet e dukshme përditë dhe diskutimi për të drejtën e votës për 16 vjecarët është në fund të listës. jo vteem aq por eshte shume i rrezikshem. a mund ti jepet nje arme e mbushur ne dore nje femije? vota vret me shume se plumbi.

Nga ana tjetër, ky debat duhet zgjeruar e zhvilluar si duhet. Kjo është një temë me interes të jashtëzakonshëm për shoqërinë e strukturat zgjedhore e demokratike. Arsyeja është se kjo temë duhet të shërbejë si fillim debati për natyrën e demokracisë në shtetin shqiptar. Me dështimin e përplotë të sistemit demokratik, të partive politike, me vjedhjen masive të votës, e me fenomenin e shitjes së votës për një gjel deti apo për një thes mielli, nuk është më vetëm problemi i 16-vjecarëve që mund të votojnë apo jo. Problemi kryesor, me të cilin po përballemi të gjithë është pikërisht një problem që nuk trajtohet, e drejta e votes, që nuk është vteëm e drejtë por edhe detyrim. Që nuk është vteëm detyrim por edhe përgjegjësi. Kush duhet të ketë të drejtën dhe përgjegjësinë e votës dhe si duhet ta përdorë atë votë? Cili është konceptimi i qytetarit në shoqërinë shqiptare? Si duhet të sillet votuesi? Si duhet të jepet e drejta e votës? Këto nuk janë tema që debatohen dhe që duhen debatuar. e mbi te gjitha, duhet debatuar sjellja dhe morali i rinise sone te sotme.

Nuk duhet të biem në vorbullën e lojës së parisë së Tiranës që kërkon vetëm vetëm të rekrutojë të rinjtë në marrëzinë e ligësinë e lojës së saj. Paria e Tiranës i ka fituar edhe këto zgjedhje anipse do të fillojnë sherrin për kockat pa mbaruar zgjedhjet. Por ne duhet të merremi me sistemin dhe me themelet e atij sistemi sepse jeta nuk mbaron me këto zgjedhje dhe se demokracia nuk po funksionon. Dhe e drejta e votes në përgjthësi është një temë që ne duhet ta diskutojmë me qetësi dhe pa militantizmin e anshmërinë e zakonshme në media. Në se rinia është në këtë gjendje, për carë mund të votojnë këta të rinjë? Cilin nga politikanët do të zgjedhin këta? Si do ta përdorin votën? Nga ky këndvështrim e me këto përvoja, e ardhmja e jonë, e rinisë tonë dhe e demokracisë shqiptare duket e pashpresë. Prandaj Edi Rama u bë shumë i suksesshëm me rininë kur tha se kur ishte 16 vjec kalonte nga një orë në bunker. Te turpshmit e brezit të vjetër si Sali Berisha dhe Gramoz Ruci nuk flasin. Kjo vlen edhe për modestet si Arben Imami, Edmond Haxhinasto dhe Eduard Selami. I vetmi politikan që ka qënë model rinie, por që e prishi pak sepse i dhanë shumë vodka e uiski vendi në burg, ishte Fatos Nano.

Por tashmë janë afruar zgjedhjet, kjo është rinia e jonë, dhe problemi nuk është e drejta e votës, por morali dhe sjellja e rinisë. Në jemi në krizë të thellë sepse ka dalë djalli nga shishja dhe një zot e di a mund të bëhen njerëz te pergjegjshem e qytetarë këta të rinj që po rriten kështu, në ‘parajsën’ e Tiranës ku këndohet “Mamica” dhe kënga më e preferuar është një qarje tallavaje “të ka lali shpirt, të ka lali xhan” e pasuar nga kënga e papërseritshme e Anëtares së Këshillit Kombëtartë PD-së, Ciljeta, “O sa i kam gungat e mira.” ky eshte debati i vertete: cfare rinie po rrisim, cfare brezash do te vijne, dhe a do te shpetojme apo do te perfundojme ne humneren e veseve e te hordhekut moral.

(PS. Në katër shkrimet e ardhshme do të merrem me problemin e të drejtës për të votuar, përgjegjësinë qytetare, shpërdorimin e votës, dhe rolin e shtetit në përgatitjen e qytetarëve)

* Autori është Profesor i Politikës në Universitetin e New Yorkut

HermesNews

Dërgo me email | Stampo artikullin