26/02/2013 11:50:01

Aktiviteti politik i partive jashtë. I ligjshëm ?

nga Afrim Krasniqi

TIRANE - Sa herë shteti shqiptar interesohet mbi jetën, problemet dhe shqetësimet e qytetarëve që jetojnë jashtë territorit shtetëror, ai përmbush një detyrim kushtetues dhe kryen një funksion pozitiv. Gjë që realisht ndodh rrallë e më rrallë. Kontaktet janë kryesisht protokollare, në rast vizitash zyrtare, pritjesh ceremoniale, pjesëmarrje në ndonjë aktivitet etj, duke i parë komunitetet e reja të shqiptarëve në botë më shumë si pjesë të diplomacisë së jashtme politike sesa si pjesë të politikës së brendshme shtetërore.

Partitë politike luajnë rol thelbësor në përfaqësimin politik, ndaj edhe ato mund të kryejnë funksione të cilat tejkalojnë praktikat burokratike e formale shtetërore. Një funksion i tillë është edhe raporti midis votës politike dhe shtetësisë shqiptare, një raport problematik, i brishtë, pa traditë dhe ende në kontrast të thellë midis legjislacionit në fuqi dhe tendencave të reja në terren. Pse është i tillë ?

Konkretisht, Kushtetuta e Shqipërisë (neni 9) përcakton parimin e organizimit demokratik të partive politike, si dhe detyrimin që ato të veprojnë në përputhje të plotë me legjislacionin. Ligji bazë për partitë politike është hartuar më 2000 dhe plotësuar me disa ndryshime më 2011. Ligji përcakton në detaje nocionet e partive politike, funksionet, shtrirjen, modelet, kriteret, organizimin, financimin, etj.

Neni 5 i ligjit nr. 8580, datë 17.2.2011 Për partitë Politike thekson se "veprimtaria e partive politike mund të shtrihet në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë ose në disa njësi të ndarjes administrative territoriale të vendit".

Pra, specifikisht ligji në fuqi njeh konceptin e territorit zyrtar tërësor ose të pjesshëm dhe përjashton çdo koncept tjetër, si p.sh, organizimin ekstra-territorial. Kur ligjvënësi ka dashur ta zgjerojë ose specifikojë një parim kushtetues ose ligjor në një hapësirë më të gjerë, e ka bërë këtë shprehimisht. Neni 7 i ligjit për partitë politike ndalon një parti politike kur ajo “është krijuar jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë”.

Sipas ligjit organik për ndarjen territoriale Shqipëria ndahet në 12 qarqe, secila e përbërë nga bashki dhe komuna. Kjo do të thotë se edhe veprimtaria zyrtare e partive politike shtrihet në vetëm këto njësi territoriale.

Në aktivitetin e tyre partitë politike mund të ushtrojnë edhe të drejta të tjera specifike, siç janë marrëdhëniet ndërkombëtare, pjesëmarrje në aktivitete dhe partneritete të ndryshme kombëtare e ndërkombëtare, aderim në strukturat e partive kontinentale e më gjerë, takime me parti simotra në vende të tjera, si edhe në nivele parlamentare, qeveritare, etj.

Kjo pjesë e aktivitetit bën pjesë në funksionet publike e politike të partive politike, jo në piramidën organizative të saj. Pjesa organizative përcaktohet në statutin e partive politike, dokument i cili është i detyrueshëm dhe ka vlerë ligjore për sa kohë është parakusht për shqyrtimin e dokumentacionit në legalizimin ose jo të një partie politike.

Ligji i detyron partitë që programi e statuti të jenë në përputhje të plotë me ligjin organik të partive dhe me nenin 9 të Kushtetutës. Duke analizuar statutet e partive politike kryesore në vitet 1990-2000 nuk rezulton në asnjë rast që struktura organizative e partive politike të devijojë kërkesat e ligjit për shtrirje të plotë ose të pjesshme territorial.

Për më tepër, gjatë kësaj periudhe ishin disa parti shqiptare të Kosovës, sidomos Lidhja Demokratike e Kosovës, e cila kishte degë në vende perëndimore, dhe të gjitha partitë shqiptare ishin kritike ndaj këtij aktiviteti. Pretendimi i tyre publik ishte se partitë në diasporë përçajnë komunitetin dhe minimizojnë potencialin dhe rolin e tyre ndikues në shoqëritë respektive.

Pas vitit 2000 partitë kryesore politike ndryshuan qëndrim dhe filluan zgjerimin e aktivitetit të tyre partiak edhe jashtë territorit zyrtar, kryesisht në qendrat kryesore emigracionit të ri në Itali, Gjermani, Greqi.

Zgjerimi i aktivitetit ndodhi për disa motive kryesore: e para sepse organizata botërore e emigracionit IOM ndërmori nismën për ndryshimin e legjislacionit shqiptar dhe mundësimin e votimit edhe për emigrantët që ndodhen në vende të ndryshme demokratike.

Nisma përfundoi me një marrëveshje zyrtare të ratifikuar në parlament më 2004, sipas të cilës, në zgjedhjet e vitit 2009 do të legalizohej për herë të parë pjesëmarrje në votime e emigrantëve.

Aryeja e dytë lidhet me specifikat e emigracionit dhe nevojë që një pjesë e tyre të ftohen për kontribut elektoral në Shqipëri, sidomos në zgjedhje lokale.

Ka zona zgjedhore lokale, sidomos në pjesën jugore të vendit dhe më 2011 edhe në Tiranë, ku numri i emigrantëve të sjellë në Shqipëri për ditën e votimit ishte përcaktues për fituesin e zgjedhjeve. Një arsye e tretë lidhet me nevojën e përdorimit të burimeve financiare dhe kapaciteteve njerëzore të emigracionit për fushata elektorale, për partitë politike dhe qeveritë e krijuara prej tyre.

Në disa raste drejtues të strukturave në emigracion u shpërblyen me poste në ekzekutiv, ndërkohë që degët lokale në emigracion shërbyen si ambasada promovimi të partive politike në nivelet politike të shoqërive ku jetojnë.

Kjo erdhi edhe për shkak të rritjes së peshës dhe cilësisë së emigracionit, krijimit të lidhjeve të tyre më të forta me sistemet partiake në vendet ku jetojnë, raportet e partneritetit të ri dhe interes reciprok që u krijua nga politikanë e parti të disa vendeve, ku legjislacioni mundësoi votimin edhe të emigrantëve të integruar.

Për rrjedhojë të gjitha statutet e partive aktuale politike kanë ndryshuar duke iu përshtatur nevojës për organizim jo vetëm brenda territorit shtetëror, por edhe jashtë tij. Konkretisht, Partia Demokratike në nenin 4 dhe 17 të Statutit pranon organizimin vetëm “mbi bazën e ndarjes territoriale të vendit”.

Ndryshe nga neni 4, në nenin 31 futet koncepti i ri ekstra-territorial, ku thuhet “shtetasit shqiptarë mund të themelojnë jashtë Shqipërisë degë të partisë, pas miratimit nga Kryesia e PD”. Të njëjtin përcaktim e gjejmë edhe në statutin e PS dhe partive të tjera politike.

Paradoksi i parë është se këto përcaktime statutore vijnë në kundërshtim të plotë me pjesën tjetër statutore, sidomos me nenet që përcaktojnë në detaje piramidën e organizimit nga seksione-grupseksione-lagje-qytet-rreth-qark-kombëtar.

Në nenet e tjera të Statutit të PD dhe PS flitet për konferencat, aktivet, votimet e brendshme, delegimet, kooptimet, delegatët, etj, nuk gjendet asnjë referim për shqiptarët jashtë, por vetëm për organizimin brendaterritorial.

Logjika territorial ka udhëhequr edhe Kodin Zgjedhor të hartuar dhe miratuar me konsensus midis dy partive të mëdha politike, Partia Demokratike dhe Partia Socialiste. P.sh në Kodin Zgjedhor kur flitet për kompetencat e KQZ saktësohet se ai “nxjerr në bazë dhe për zbatim të ligjit dhe brenda sferës së juridiksionit të saj, vendime dhe udhëzime me fuqi juridike të përgjithshme në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë”.

Fjala “territor” përdoret 30 herë, dhe në kuptimin e territorit gjeografik shtetëror përdoret 21 herë në gjithë Kodin Zgjedhor. Në asnjë rast nuk ka referime për votuesit jashtë Shqipërisë, për emigrantët, etj, përkundrazi, kur flitet për kriteret e kandidimit lokal e parlamentar përcaktohen standarde kohore të qenies banor rezident i përhershëm në njësinë e kandidimit ose brenda vendit.

Në rrethana të tjera ligjore, rasti në fjalë do të përputhej me rekomandimin nr. 1410 të Këshillit të Evropës, i cili u kërkon shteteve anëtare të mundësojnë të drejtën e votimit për të gjithë emigrantët, votimit lokal në vendet ku ata ndodhen përkohësisht, si dhe të votimit në vendet prej nga vijnë.

Në fakt, në disa vende u jetësuar e drejta e emigrantëve shqiptarë të integruar për të marrë pjesë në zgjedhje lokale, por rasti i vendimit përjashtues të Gjykatës Kushtetuese greke, apo raste të debatit diferencues midis të drejtës së votimit dhe kandidimit, kanë kufizuar ndjeshëm këtë të drejtë.

Njëkohësisht edhe vetë Shqipëria, vend që ka pranuar rekomandimin e mësipërm, nuk ka bërë ende ndërhyrje në ligj për të mundësuar atë që kërkon ajo për shtetasit e saj jashtë vendit, - të drejtë vote në zgjedhjet lokale shqiptare edhe të banorëve të vendeve të Bashkimit Evropian apo SHBA, të cilët jetojnë e punojnë ligjërisht për një periudhë të caktuar në Shqipëri.

Shtrirja e aktivitetit partiak në komunitetet jashtë ka shumë anë pozitive, por referuar legjislacionit në fuqi, përbën një tejkalim të ligjit dhe të drejtës së vetë këtyre partive.

Në ndihmë të kësaj kritike flet edhe vetë sistemi zgjedhor, i hartuar nga PD-PS me konsensus më 2008, sipas të cilit votimi do të behej me sistem proporcional lokal, pa pjesëmarrjen e votuesve në emigracion.

Edhe sikur palët të bien dakord aktualisht për votën e emigrantëve, kjo del e pamundur për shkak të formulës ligjore të sistemit, pasi vota nominale do të duhet të shpërndahet në 12 qarqe, një procedurë kjo e pamundur.

Problematike mbeten shumë aspekte, si p.sh organi i mundshëm i administrimit zgjedhor (ambasadat), roli i partive në proces (me ligj brenda vendit zgjedhjet administrohen me komisionerë partiake, pra jo nga nëpunës civil e diplomatike që gjenden në përfaqësitë shqiptare në botë), nuk ka një listë të pranuar zgjedhësish, nuk ka një census të pranuar zyrtar, nuk ka hapësirë ligjore për partitë e krijuara jashtë, nuk ka shanse kandidimi për kandidatët e pavarur për deputetë, siç nuk ka mjete monetare dhe teknike që mundësojnë votën reale të emigracionit.

Për më tepër, ndryshe nga disa vende fqinje, si Maqedonia, Kroacia, Italia, etj, legjislacioni shqiptar nuk parashikon vende të rezervuara për qytetarët që banojnë jashtë territorit shtetëror, pra komunitetet në diasporë.

Sugjerimi që fillimisht duhen studiuar ligjet elektorale dhe partiake në vendet përkatëse ku ka shqiptarë, për të parë nëse lejojnë ajo jo aktivitetin e partive shqiptare (si parti të huaja), është formal për sa kohë ekzistojnë modele, rekomandime dhe përvoja praktika në shumë vende të tjera.

Interesant është gjithashtu fakti se partitë janë përqendruar në organizime lokale në emigracion kryesisht në Itali e Greqi dhe më pak në Gjermani, ndërkohë që mungojnë tërësisht organizime të tilla në vendet e tjera me numër të madh popullsi të përkohshme ose të përhershme shqiptare, si në Turqi, Gjermani, Zvicër, Francë, SHBA, Kroaci, Rumani, deri edhe në Maqedoni, Kosovë apo Malin e Zi. A nuk kanë admirues PD, PS dhe partitë e tjera në trojet etnike shqiptare jashtë kufirit zyrtar ?

A nuk kemi edhe atje shtetas shqiptarë me të drejtë vote? Dhe anasjelltas. A nuk ka admirues të partive shqiptare të Kosovës/Maqedonisë dhe shtetas të tyre në Shqipëri? Natyrisht që ka, por asnjë parti në Kosovë, Maqedoni e rajon nuk ka degë apo aktivitet politik elektoral në Shqipëri.

Ndaj lind e drejta të theksohet se nëse në rastin e parë pranohet alibia e interesit programor të partive për emigrantët, në rastin e shteteve të dyta e njëjta tezë bie, pasi partitë bëjnë të kundërtën, - nuk i përfshijnë këto komunitete shqiptare në programin elektoral.

Të gjitha këto argumente flasin në favor të një klime kontraverse: aktivitete politik në emigracion i ndaluar me vetëdije nga ligji, dhe palë politike që dukshëm shkelin ligjin dhe parimet kushtetuese të cilat vetë kanë hartuar dhe miratuar. Alibia që partitë politike përdorin për organizimin dhe aktivitetet në vendet e ndryshme perëndimore, sipas të cilës, asgjë nuk mund ta ndalë një parti të kontaktojë me simpatizantët e vet kudo ndodhen, është e natyrës verbale, jo ligjore, e pamjaftueshme dhe jo etike për politikanë dhe organizata që promovojnë shtetin e së drejtës.

Cila mbetet zgjidhja ? Natyrisht, ajo që po vijon të ndodhë tani me krijimin e degëve të reja dhe premtimet e shumta e të përsëritura për integrim dhe përfshirje reale në vendimmarrjen politike të komuniteteve shqiptare jashtë, nuk është zgjidhje afatgjatë dhe as produktive.

Efektet e saj janë më shumë elektorale dhe deklarative. Zgjidhja afatgjatë kërkon disa ndërhyrje të menjëhershme në legjislacionin thelbësor mbi partitë politike, Kodin Zgjedhor dhe vetë sistemin zgjedhor. Së pari për të mundësuar aktivitetin legjitim të partive politike brenda e jashtë vendit, së dyti për ti dhënë vlerë e mundësi reale përfshirjes së diasporës në vendimmarrjen politike, së treti për të garantuar transparencën dhe cilësinë e votimit edhe të diasporës shqiptare.

Mund të ketë dilema, vështirësi, kritika apo stepje, por integrimi në vendimmarrje i sa më shumë shqiptarëve me të drejtë vote jo vetëm do ti jepte jetë parimit kushtetues të votës së barabartë, por edhe do të kishte efekte direkte pozitive në cilësinë e sistemit politik dhe demokracisë në Shqipëri.

Një sistem i ri zgjedhor me kuota të rezervuara për shqiptarët jashtë ose me korrektim kombëtar të votave, me administrim publik e jopartiak të zgjedhjeve si dhe me marrëveshje ndërshtetërore me vendet përkatëse ku jetojnë e punojnë shqiptarët, pa asnjë dilemë do të ishin investimi më i mirë për të demokratizuar realisht partitë politike, aktivitetin e tyre, fushatat elektorale dhe produktin parlamentar apo të qeverisjes qendrore eendore.

Kur do të ndodhë praktikisht votimi ligjor i të gjithë shtetasve shqiptarë? Më 2013 jo, mbetet e pamundur. Nëse gjërat shkojnë mirë me zgjedhjet më 2015 afatet janë të pamjaftueshme. Gjithsesi tani jemi në kohë reale për akte konkrete ligjore që ta mundësojnë projektin përfshirës në vendimmarrje në zgjedhjet pasuese parlamentare më 2017 kur Shqipëria do të jetë më pranë BE dhe kur shpresoj të ndodhë që të kemi votime direkte për Presidentin dhe me një sistem të ri zgjedhor edhe për parlamentin.

Duket larg, por për një ekspert të ftohtë të politikës, kjo është data më e afërt. Ndaj le të punojmë për të, duke filluar që tani, me ndryshimin e ligjit mbi partitë, me reformimin e rolit ligjor dhe funksionimit të brendshëm të partive, si dhe me presionin pozitiv ndaj programeve të tyre në premtimet ndaj sistemit zgjedhor, sistemit përfaqësues dhe komuniteteve shqiptare në botë.


* Autori është studiues dhe pedagog i shkencave politike, Universiteti i Tiranës

HermesNews - ©2013

Dërgo me email | Stampo artikullin